W świecie pełnym niepewności, szybkiego tempa życia i rosnących wymagań, pytanie o sens życia staje się nie tylko filozoficznym dylematem, lecz realnym czynnikiem wpływającym na nasze zdrowie psychiczne. Coraz więcej badań wskazuje, że poczucie sensu życia odgrywa kluczową rolę w budowaniu odporności psychicznej, radzeniu sobie z kryzysami oraz w zapobieganiu wielu zaburzeniom psychicznym.
Terapia skoncentrowana na sens i wartości
O logoterapii najłatwiej powiedzieć, iż jest to terapia skoncentrowana na sensie i wartościach. Ale jest to także nurt, świadomie szukający tego, co w człowieku i jego życiu nienaruszone. To taki sposób oddziaływań, który uwypukla dobro zbyt często zamiatane pod dywan słowami: “ale to przecież oczywiste”.
Możemy się jej przyglądać z różnych perspektyw: jako nurtowi terapii, jako interwencji kryzysowej, czy duszpasterstwu lekarskiemu – w kontekście tak zwanej tragicznej triady – czyli doświadczaniu przez ludzi – cierpienia, winy i śmierci, ale logoterapia jest także teorią osobowości i tzw. profilaktyką antykryzysową. Dlatego też okazuje się pomocna we wszystkich dziedzinach ludzkiego życia.
Spojrzenie na człowieka
Logoterapia wg Viktora Frankl i jej podłoże filozoficzne ułatwia i umożliwia dyskusje na temat człowieka, wiedząc, że to w jaki sposób o nim myślę, ma wpływ na to, jak będę go traktować, a także w jaki sposób przebiegać będzie proces poradniczy czy terapeutyczny.
Według Frankla, człowiek jest wymiarem noetycznym (gr. nous – duch) – duchowym, “skupiającym wokół siebie sferę psychofizyczności” [1], zdolnym transcendować zarówno wymiar cielesny jak i psychiczny, co oznacza zdolność do odnoszenia się do nich i zajmowania wobec nich określonej postawy [2]. Zdolność tą nazywa Frankl antagonizmem noopsychicznym – przekorą ludzkiego ducha, która gra jedną z głównych ról w omawianej koncepcji, szczególnie w obliczu doświadczania kryzysów.
Logoterapia a kryzys
Z logoterapeutycznego punktu widzenia – za Elisabeth Lukas [3] – kryzys można zdefiniować, jako zagrożenie dla specyficznej możliwości bycia człowiekiem, a mianowicie dla duchowej wolności, samostanowienia i godności. W świetle koncepcji stworzonej przez Viktora Frankla, o kryzysie mówimy zawsze, gdy wymiar noetyczny jest w niebezpieczeństwie, ponieważ zawsze wtedy, gdy psychofizyka dominuje nad wymiarem noetycznym, zagrożona jest manifestacja tego, co w człowieku specyficznie ludzkie.
Ale “bycie człowiekiem oznacza istnienie w obliczu sensu, jaki należy wypełnić i wartości, jakie należy zrealizować” [4] – pisze Frankl. Nie wolno nam więc pomijać wielkiej logoterapeutycznej prawdy, iż człowiek jako jedyny spośród całego stworzenia ma możliwość autotranscendencji – przekraczania samego siebie, swoich ograniczeń, a w tym lęków, emocji, czy egoizmu… Co za tym idzie, ma możliwość skierowania się ku światu wartości, realizacji sensu i twórczego bycia współtwórcą własnego losu.
Człowiek a doświadczenie pustki…
Logoterapia zakłada, iż główną siłą motywacyjną człowieka nie jest wola przyjemności postulowana przez Zygmunta Freuda czy wola mocy głoszona przez Adlera, lecz wola sensu – czyli pragnienie sensownego życia. To właśnie frustracja tej woli powoduje zaburzenia. Dlaczego? Ponieważ prowadzi ona do pustki egzystencjalnej, a tak jak mówił sam Viktor E. Frankl – pustka jest dobrym podłożem do rozrośnięcia się 4 negatywnych zjawisk: agresji, depresji, uzależnień oraz promiskuityzmu.
Człowiek według Frankla nie kieruje się zasadą homeostazy. A jego działania nie są zdeterminowane próbą uniknięcia wszelkich frustracji i nieprzyjemności. “Człowiek jako nie tylko cielesna, ale także duchowa istota nie może tylko konsumować: to mu nigdy nie wystarczy do szczęścia.” (E. Lukas)
Noodynamika
W logoterapii – w przeciwieństwie do innych nurtów – mamy do czynienia z tzw. noodynamiką, nie zaś z psychodynamiką.
Nad życiem ludzkim rozpościera się łuk noodynamiczny. A człowiek doświadcza napięcia między tym kim jest, a kim powinien się stać. I nie jest to wcale coś negatywnego. Wręcz przeciwnie. Życie pozbawione napięć, może być według logoterapii podłożem do zaistnienia choroby czy zaburzenia.
Nie jesteśmy też bezbronni wobec tego napięcia. Człowiek dzięki organowi sensu, którym jest sumienie, potrafi dostrzec, co powinien zrealizować, i jakie cechy oraz predyspozycje powinien w sobie urzeczywistnić.
Sens i sensowne działanie a odporność psychiczna
Osoby, deklarujące życie zgodne z sensem, wykazują wyższą odporność na wiele zaburzeń psychicznych oraz lepsze umiejętności radzenia sobie z przeciwnościami. W obliczu problemów nie załamują się łatwo, ponieważ ich cierpienie „czemuś służy” – ma określony kontekst. Logoterapia głosi, że tak długo jak człowiek jest w stanie powiedzieć swojemu życiu “tak”, rozpacz i załamanie nie mają do niego dostępu.
Na drogach odkrywania sensu nie zostawia jednak człowieka samego. Logoterapeuta towarzyszy swojemu Pacjentowi w wędrówce nad przepaść jego własnej odpowiedzialności. Ale wcześniej pomaga mu dostrzec całe morze gwiazd możliwości do realizacji sensu, skierowanego do tej konkretnej osoby, będącej w konkretnym miejscu swojego życia. Logoterapię możemy w tym kontekście nazwać terapią odkrywającą.
Podsumowanie
Sens nadaje kierunek, wzmacnia odporność, chroni przed zaburzeniami psychicznymi i daje siłę do działania. Ukierunkowanie osoby na sens, skutkuje poprawą zdrowia i przedłużeniem życia [5], jak czytamy w “Woli sensu”.
Szukanie odpowiedzi na pytanie o sens, a nawet i kwestionowanie tego sensu nie może być – zdaniem twórcy logoterapii – uznane za przejaw choroby [6]. Owszem, może być całkowicie paraliżujące, szczególnie gdy stawia je sobie osoba młoda, zawsze pozostaje jednak przejawem zorientowania na sens lub – mówiąc inaczej – woli sensu. Według Viktora Frankla wola sensu jest podstawową siłą motywacyjną człowieka. Nie jest ona apelem skierowanym do woli, ale prawdziwie ludzkim pragnieniem posiadania w życiu sensu i realizowania go w świecie, ponieważ ten “kto ma po co żyć, zniesie każde jak” [7].
1 V. Frankl, Nieuświadomiony Bóg, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1978, s. 18.
2 R. Szykuła, Logoterapia i analiza egzystencjalna, Eneteia, Warszawa 2022, s. 75.
3 przemyślenia pochodzące z wykładów Malwiny Markiewicz, wygłaszanych w trakcie szkoły logoterapii i analizy egzystencjalnej. Semestr 2.
4 V. Frankl, Wola sensu, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2010, s. 73.
5 V. Frankl, Wola sensu, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2010, s. 67.
6 V. Frankl, Lekarz i dusza, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2017, s. 55.
7 V. Frankl, Homo Patiens, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984, s. 127.
